Phong Tục Việt nam- Tìm hiểu về Cúng Đất

Nếu ở Hoa kỳ có lễ Tạ ơn, để cảm tạ hơn thần hựu của Đức Chúa Trời thì ở Việt nam có Lễ Cúng Đất, lễ nầy ở Việt Nam vì không quy định thành văn nên rất đa dạng và phong phú, ngày tháng, cách tổ chức, cách thức trình bày và dâng mâm lễ, các lễ vật trong mâm cũng khác nhau tùy theo địa phương phong tục từng vùng. Nhưng tựu trung vẫn là cảm tạ Thượng Đế, mà người Việt gọi theo cách của Trung hoa là Ngọc Hoàng Thượng Đế.
Bài nầy tôi viết riêng cho phong tục ở Ngũ Quảng (Vùng Ngũ Quảng bao gồm Quảng Bình, Quảng Trị, Quảng Nam, Quảng Ngãi và Quảng Đức tức Thừa Thiên - Huế ngày nay.)
Theo quan niệm xưa "Vua là Thiên tử" (con trời) nên chỉ có vua mới được quyền cúng tế trời đất (cha mẹ của vua), cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, tạ ơn trời đất. Lễ Tế Giao đầu tiên dưới thời Nguyễn được tổ chức năm 1807 và từ đó trở đi được tổ chức vào mùa xuân hàng năm cho đến thời Thành Thái, vào năm 1907, thì đổi lại 3 năm một lần.

* Chủ tế: nhà vua và các quan phải trai giới 3 ngày trước khi tế. (Dưới thời Bảo Đại, thời gian trai giới rút xuống còn 1 ngày).
* Vật tế: Được gọi là những "con sinh", đó là những con vật như trâu, heo, dê. ( nguồn Quêhương.vn )
Sau khi vua cúng tế trời đất xong, có sách ghi là mồng 4 tết ( tùy theo năm, vì vua phải chọn ngày đại cát ) thì thần dân sau đó mới đựợc dâng lễ tại các vị Thượng Đẳng Linh Thần do Vua ban sắc có thời tai Đình làng, Các Đình làng cúng tế xong, làng nào khá giả thì có khi mời đoàn Hát Bội, Hồ Quảng, đến ra chầu mừng năm mới. Có làng thì tổ chức Hội Xuân ngày xưa, thường là hô Bài Chòi, hay đánh Cờ Người. Cho đến tháng hai âm lịch , sau khi thu hoạch vụ xuân, thì các gia đình mới bắt đầu Cúng Đất.
Cúng Đất Cầu An là danh từ thuần Việt. Có lẽ người Việt dịch từ “ Tạ Thổ Kỳ An” có nghĩa là tạ ơn vị Thần Đất ( Thổ thần ) nơi mình sinh sống, và cầu bình yên sức khỏe.
Quê tôi ở Quảng nam Đà nẵng, có câu phương ngôn “ Cúng Đất, Chất Rơm, Quảy Cơm luôn thể” Có nghĩa là chọn một ngày kỵ gỗ nào đó vào tháng hai, rồi nhân tiện cúng Tạ thổ, cầu âm siêu dương thới , sau buổi tiệc trưa, sẵn dịp tiện, gia chủ có nhờ các thanh niên trai tráng, xếp chất những đống rơm rạ đã phơi khô thành cây như ngọn tháp nhỏ. Rơm đã chất thành cây thì không sợ mưa nắng, gió bão, mưa chỉ ướt phần áo bên ngoài, còn bên trong vẫn khô, mùa đông vẫn có thể dùng rơm khô trong cây để đun nấu, hoặc làm thức ăn cho trâu bò khi bị lụt lội. Buổi chiều chủ nhà còn vầy tiếp cuộc nhậu lai rai đến nửa khuya.
Người dân quê hiền lành chất phát, xưa bày nay bắt chước, việc cúng kỵ là do tâm thành, một phần giải tỏa về vấn đề tâm lý. Coi việc cũng tế là việc “ trên đầu trên cổ” trước cúng sau hưởng, và cũng là việc có qua có lại, đối nhân xử thế. Chẳng lẽ cả đời vác mặt đi ăn giỗ của người làng, còn mình không lo trả lễ sao. Cho nên lo cho người sống có lẽ nhiều hơn chuyện Thần Linh.
Thật ra đa số người dân, và kể các bậc trưởng thượng rất ít ai biết đặt bàn Cúng Đất như thể nào cho đúng, mâm lễ phải sắm sanh những thứ gì ? Cúng vị thần nào, và bài văn đọc ra rao. Điều đó thất truyền bởi vì chỉ có một số người biết chữ Hán, hoặc là Thầy Cúng mới biết, nhưng họ không truyền ra cho người ngoài biết, họa hằn lắm chỉ truyền cho một người con, hay cháu trong dòng tộc, phải là người tín nhiệm. Vì thế ngày nay “ tam sao thất bổn” người ta Cúng Đất theo kiểu tự phát, nhằm vào trả nợ miệng, hoặc nhờ chất cây rơm chăng ?
Một lễ cúng đầy đủ nhất có đến ba bàn: bàn thượng, bàn trung và bàn hạ. Mỗi bàn đều có hương đèn, hoa quả, cau trầu, trà rượu và giấy vàng bạc. Bàn thượng đặt bộ áo thổ thần, con gà luộc và xôi chè. Bàn trung đặt hai bộ áo bà, năm bộ áo ngũ phương và lễ vật gồm bộ tam sên: thịt heo, cua và trứng luộc, đặc biệt có đĩa rau lang luộc, chén nước ruốc và gắp cá tôm nướng. Bàn hạ đặt bát cháo gạo muối, bánh tráng, hột nổ và khoai đậu nấu..

Ba bàn đặt ở trước nhà, gia chủ đứng từ trong nhà lạy ra và nêu tên đầy đủ các thiên thần cai quản trời đất cao cấp nhất, cai quản từng vùng đất cụ thể, đất nhà cửa của gia chủ cho đến thần suối, thần giếng và tổ tiên làng xã, gia tộc. Đặc biệt còn dâng cúng cả những thủ lãnh và dân tộc thiểu số: Chăm... từng cư trú trên địa bàn Huế, cũng như những hài cốt tiềm ẩn trong đất.
Cũng chính vì có đối tượng là những dân tộc thiểu số nên có món rau luộc, nước ruốc, xâu cá tôm. Khi gần xong lễ, gia chủ sẽ sớt một ít phần lễ vào một bẹ chuối cùng một ít giấy âm binh treo ở góc vườn...
Bài văn Cúng Đất tạm dịch ra Việt ngữ như sau:
Hôm Nay: Ngày.. tháng.. năm.. niên hiệu .. Tại Tỉnh.. Huyện.. Xã… Thôn..
Tín chủ.. ( tên người chủ nhà )
Cùng toàn thể con cháu nội ngoại dâu rễ kính bái,
Nay nhân Thiết lễ Tạ thổ kỳ an, có sắm sanh lễ vật…………
Gọi là lễ mọn lòng thành , kính dâng lên
Thành hoàng Bổn xứ Đương Cảnh Thổ địa Phước Đức Chánh thần.
Nội gia Diên cư, Ngoại gia Diên Trạch
Đông trù Ty mạng táo phủ thần quan.
Ngũ phương thổ công tôn thần,
Bản gia Tiên sư, bản viên Thổ công liệt vị tôn thần
Ngọc tuyền kim tỉnh long vương (Nếu có giếng nước)
Môn thừa hộ húy cấm kỵ đẳng thần.
Cùng với: Mang nương Thần nữ, Chúa Lồi, Chúa lạc, Chăm, Chợ, Mọi , Rợ, Man Di, Mê linh khô cốt, Phục thi cố khí , Thổ mộc tà tinh, ly mỵ vọng lượng. nội ngoại viên cư, nhất thiết yểm trệ, nam nữ vô tự âm linh u hồn liệt vị.
Cùng nhau hiến hưởng, phù hộ gia đình bình an khương thái.
Ngày nay có lẽ ít còn ai Cúng Đất nữa, nhưng nếu Cúng Đất mà cúng vái vị thần mình không biết rõ thì không nên cúng còn hơn , không khéo mời thêm tà ma ngạ quỷ vào trong nhà ngự trị lúc nào mà không hay.
Đây là bài nghiên cứu sơ đẳng, biết gì nói nấy, xin quý vị trưởng thượng ân cần chỉ giáo thêm cho.
Sơn Trà

Ở Quảng Nam quê tôi tục cúng đất vẫn còn. Nhưng có nhiều người sắm sanh nghi lễ và văn cúng khác nhau. Kính xin quý cao niên chỉ giáo thêm.